Săn lịch

Huỳnh Thị Kim Anh

Lịch cũ là loại đặc sản miền sông nước, có hương vị độc đáo, quí hiếm nhưng rất xa lạ với dân thị thành…

Lịch cũ xuất khẩu

Vang bóng một thời…

            Lịch cũ sống ở vùng nước lợ, mặn, đặc biệt là trên những bãi bồi, đầm lầy ven biển đồng bằng sông Cửu Long như Gò Công Đông (Tiền Giang), Bình Đại, Thạnh Phú ( Bến Tre), Duyên Hải (Trà Vinh), Vĩnh Châu (Sóc Trăng), Ngọc Hiển, Năm Căn (Cà Mau)…Lịch cũ có hình dáng như cá lạc, chình, lươn, rắn, rồng biển (đẻn)…nhưng có màu xám trắng (hoặc xám vàng), sức phát triển to hơn so các loại tương cận trên. Và ngộ thay nó rất hiền, chưa bao giờ nghe nói có người bị lịch cắn cả. Lịch cũ thường làm hang ăn luồn rất sâu xuống bùn và sống tung hoành giữa sông nước. Một ngư dân ở xã Trường Long Hòa ( Duyên Hải) mô tả: “Chặt lìa con lịch cũ thành hai khúc, rồi thảy xuống sông, đố ai dùng tay mò lại được bởi nó chúi rất tài tình…” Nghĩ cũng lạ, không hiểu vì sao người ta vẫn gọi chúng là lịch cũ chứ phải gọi loài này là “lịch chúi” thì đúng với nó hơn.

            Do loài lịch cũ cũng có “chữ tài gắn với chữ tai một vần” như thế, ngư dân đã đặt lưới đáy trên sông, đặt bun trên đầm ruộng và thế là lịch cũ cứ theo dòng triều lớn ròng chui vào. Đối với lịch cũ ở hang, người ta phải dùng cuốc đào hang rồi dùng mũi chĩa tóm lấy chúng. Nhưng công việc này cũng chẳng dễ ăn. Có hang, dân đi săn lịch cũ phải đào sâu 5-7 mét mà vẫn chưa thấy được…đuôi “chàng” lịch.

            Những bãi đất bồi ở vùng cửa biển Ông Trang, mũi Cà Mau (Ngọc Hiển), biển Ba Động (Duyên Hải), xã biển Thừa Đức (Bình Đại, Bến Tre)…được xem là những “thánh địa” của lịch cũ. Nhưng khi được hỏi các bậc cao niên tại địa phương, ai cũng tỏ ra tiếc nuối: “Hồi còn chiến tranh, cứ vào con nước lớn là lịch cũ…trườn vào các đầm, ruộng ta tha hồ mà chĩa, mặc sức mà đặt bun”. Một cụ ở Thừa Đức nói: “Giờ thì giỏi lắm chỉ một phần ngàn hồi đó!”.

            Từ lâu, ngư dân ven biển đồng bằng sông Cửu Long đã phong cho lịch cũ là “lạp xưởng biển” nhằm diễn tả cái ngon, cái quí hiếm độc nhất vô nhị của chúng. Khi bắt được lịch cũ, ngư dân thường giữ lại, đem về phơi khô chừng hai nắng, đem nướng, hoặc chiên. Bên chung rượu nếp, họ cứ “khà khà” tận hưởng cái hương vị đặc biệt thơm ngon và béo ngầy ngậy của thịt lịch cũ.

Lịch cũ sống phát triển nơi đầm lầy, rừng ngập mặn

            Cái hương vị đồng quê ấy, trước năm 2000, từ từ lùi vào dĩ vãng vì giá lịch  cũ có lúc lên đến 300.000 đồng/kg. Nếu ngư dân nhịn đừng ăn 1 kg lịch cũ thì sẽ có được 2 – 3 kg thịt bò mua tại chợ xã (thời điểm năm 2000).

            Chị Ánh, một chủ vựa thu mua lịch cũ xuất khẩu tại thị trấn Thạnh Phú (Bến Tre) cho biết: “Trong năm, cơn sốt lịch cũ bắt đầu nóng lên dần từ sau Noel cho đến tháng 5, tháng 6. Hiện thời, lịch cũ loại “vào loại” tôi thu mua 400.000 đồng/kg, có khi hiếm hàng…phóng giá 450.000 - 500.000 đồng/kg luôn…”. Hãy hình dung cái giá thu mua lịch cũ như sau: hiện giá 1 kg tôm sú loại 1 khoảng 200.000 đồng, cua gạch điều trên dưới 180.000 đồng, còn lịch cũ… Chị Ánh bật mí: “Ở TP HCM, người ta thu mua lịch cũ sống xuất sang Trung Quốc, Đài Loan…để làm thuốc. Lịch cũ được xem như một loại sâm biển tuyệt vời, quí hiếm hơn cả chình. Thưởng thức món đặc sản này sẽ có sức khỏe vô song”.

Hiếm có loại thủy sản nào luôn có giá cao vút như lịch cũ với 500.000 đồng/kg nhưng nó có vẻ biệt tăm chừng mười năm qua. Giải thích vì sao lịch cũ biệt tăm, những người dân địa phương cho rằng nhà nhà làm ao nuôi tôm, rừng bị tàn phá, môi trường đầm lầy không còn nữa, trên đồng ruộng thì người ta phun xịt thuốc trừ sâu liên miên nên lịch cũ chạy xa…trối chết. Tôi ngầm hiểu khi cánh cửa rừng ngập mặn xưa cứ thu hẹp lại dần vì cuộc kiếm sống trước mắt thì số phận của loài lịch cũ đang có giá ngoài thị trường kia cũng chẳng khác hơn.

            Hồi sinh?

             Những người đi ghe cào, đóng đáy trên sông Băng Cung (xã Mỹ An, xã An Thạnh, Thạnh Phú, gần sông Hàm Luông) cho biết con nước rằm (15 âl) hoặc 30 hiện nay ngư dân bắt được rất nhiều lịch cũ còn nhỏ, con cỡ chừng ngón tay cái. Họ đem lên các chợ xã cân ký bán, chỉ 30.000 - 40.000 đồng/kg. Các lão ngư dân tiếc hùi hụi còn những người biết hương vị đặc sắc của lịch cũ, họ tranh nhau mua về xẻ khô, phơi vài nắng, nướng hoặc chiên để…ăn cơm. Họ thì thào: “Loại này, chỉ những người có tiền mới có khả năng ăn nổi. Sản phẩm của quê mình, mình ăn cho…sướng. Có điều mình chỉ thưởng thức con…nhỏ nhỏ thôi”. “Lạp xưởng biển” tuy còn nhỏ nhưng ăn vẫn giòn rựm, béo ngậy và đặc biệt khi trở chảo khỏi cần dầu mỡ.

Theo “qui định” của các điểm thu mua lịch cũ đang giăng ở khắp vùng ven biển đồng bằng sông Cửu Long, một con lịch phải cân nặng từ 1 kg trở lên, con lịch không bị trầy sướt mới gọi là “vào loại”, tức mới được thu mua với giá cao 400.000 -500.000 đồng/kg. Còn dưới 1 kg, họ chỉ mua bằng giá lươn, cá lạc để bán cho các nhà hàng nội địa làm món nhậu chơi. Trong thực tế, bắt được lịch cũ loại ngoài 1 kg là không dễ. Tôi hỏi anh Năm Lập, quê xã An Thạnh, huyện Thạnh Phú: “Sao không làm vuông nuôi lịch cũ như lươn, một vốn mười lời?”. Năm Lập nói: “Chỉ nuôi vỗ béo những con đã đủ ký nhưng yếu sức, nuôi dưỡng một thời gian ngắn là bán ngay. Mà nghe nói cũng không ai làm vuông nuôi được loại này. Nhiều người thấy mê quá, làm đại ao nuôi như nuôi cua, nuôi lươn… nhưng rồi không kết quả. Nuôi nó lâu lớn, nó ốm tong ốm teo hoặc chúng chúi đi đâu mất dạng như ma”.

Lịch cũ tái xuất giang hồ cho thấy rừng ngập mặn ven biển đồng bằng sông Cửu Long đang nở rộng, môi trường thiên nhiên dần được hàn gắn. Thế thì, lịch cũ lại tung hoành trên sông nước, biến nhanh nơi những bãi bồi, đầm lầy hoang vu. Cơn sốt lịch cũ lại tiếp diễn.

Khô lịch cũ phơi vài nắng.