TRƯỜNG XƯA …THƯƠNG NHỚ
HUỲNH TẤN KIM KHÁNH
(Tiếp theo)
3. Một lễ phát thưởng còn nhớ
mãi
Được tin anh
Huỳnh Phú Hiệp sẽ đổi về quê nhà Thủ Thừa, Tân An, anh em giáo sư
trẻ chúng tôi liên tiếp hội họp để bầu chọn người thay thế chức vụ
hiệu trưởng. Phải là một nhân vật có hoài bão giáo dục, toàn tâm
toàn ý lo cho học trò, gần gũi đồng nghiệp, được anh em tín nhiệm
và tạo được sự đồng thuận trong hội đồng nhà trường . Đặc biệt, đây
phải là người thầy được toàn thể học sinh quý yêu, kính trọng. Sau
nhiều lần bàn bạc, anh em đề cử Trần Kim Quế. Anh từ chối: “Mình
không phải người gốc Bến Tre…” Nguyễn Văn On hăng hái nói: “ Chúng ta
đồng tâm hiệp lực lo cho con em tỉnh nhà. Quế, Diêu hay On này làm
hiệu trưởng đều được nhưng thật lòng mà nói, người được học sinh ca
ngợi, được phụ huynh tín nhiệm là Quế. Còn tôi … thì không nên. Vì
năm ngoái có đánh bài chơi, bị cảnh sát phát hiện. Làm hiệu trưởng
là gánh trọng trách, sẽ gặp nhiều trở lực, phải vượt qua những khó
khăn – nhất là trong lúc này, áp
lực tỉnh khá nặng, giới quân sự đang nắm quyền…”
Nhiều lần thuyết
phục, anh Quế nhận lời. Ngay lập tức, hầu hết anh chị em đồng ký tên
đề cử. Xưa nay, chức danh hiệu trưởng một trường trung học phải do
giám đốc Nha Trung học, Bộ Giáo dục xét duyệt và phân bổ. Cho nên, đây
là một trường hợp đặc biệt. Cuối cùng chúng tôi thật vui khi anh Quế
được bổ dụng hiệu trưởng trường Trung học Kiến Hòa.
Sau một thời gian
làm việc, anh chị em nhận thấy anh Quế có nhiều phẩm chất đáng quý:
ý thức trách nhiệm cao, tận tụy với công việc, rất mực thương yêu
học sinh, quý trọng đồng nghiệp, phân công hợp lý, giao việc đúng
người và luôn đạt hiệu quả. Chẳng hạn anh Phan Hữu Nghĩa làm Phụ tá
giám học, Tổng giám thị học sinh nữ là chị Nguyễn Thị Lan, sau nay
anh Huỳnh Thành Công được giao phụ trách các lớp bán công đêm, anh
Nguyễn Hữu Khiêm hiệu trưởng trường Phan Tôn, như một phân hiệu của Trung
học Kiến Hòa…
Nhà trường như mang luồng gió mới, đầy
sinh khí. Bên cạnh hoạt động chính là giảng dạy, sinh hoạt hiệu đoàn
thật khởi sắc, có tác động giáo dục tập thể, giúp các em tích cực tham gia đời sống thực tế và dần
dần phát huy năng lực cá nhân.
Cuối năm học 1966
-1967, mọi quan tâm của chính quyền tỉnh và phụ huynh học sinh đều tập
trung vào kết quả giảng dạy. Với tinh thần trách nhiệm cao, sự cố
gắng không ngừng của mọi thành viên trong hội đồng giáo dục, nhà
trường đã đạt những kết quả giảng dạy thật đáng khích lệ. Một lễ
tổng kết năm học và phát thưởng học sinh được chuẩn bị chu đáo và tổ
chức thật long trọng. Tôi được giao soạn và đọc bài diễn văn trong lễ
phát thưởng này.
Buổi lễ bắt đầu
lúc 7 giờ 30 sáng ngày 2 - 6 -1967 tại rạp Lạc Thành, trung tâm thị
xã Bến Tre. Sức chứa rạp hát rất lớn, sân khấu thật rộng, được
trang hoàng rực rỡ, thân hào nhân sĩ, ông tôi cũng được mời, áo dài
khăn đen, ngồi cạnh trung tá tỉnh trưởng, tiếp theo là các quan chức
của tỉnh và đại diện phụ huynh học sinh nhà trường. Hội trường đông
nghẹt học sinh được khen thưởng- ngồi ở mười mấy hàng ghế sau. Sau
lễ chào cờ, hiệu trưởng đọc lời cảm ơn tất cả quan chức,cơ quan đã
giúp nhà trường hoàn thành nhiệm vụ năm học.
Sau lời giới
thiệu, tôi bước lên sân khấu. Lượng thính giả đầy ắp gợi một cảm
giác vừa mơ hồ, vừa rõ nét. Đây không là lớp học với khoảng 50 học
sinh hàng ngày mà số cử tọa đông gấp mười lần, không phải đối tượng
mình truyền đạt tri thức mà là những người có chức có quyền, những
bậc chú bác đáng kính trọng. Thầm xác định lần nữa nhiệm vụ thay
mặt hội động nhà trường, trong tâm thế của người trí thức vận hội
mới trong lãnh vực giáo dục, tôi bắt đầu trình bày, khi thuyết minh
nội dung, lúc như bày giãi tâm tình.
Trong nửa phần
đầu, tôi thưa chuyện với người lớn:
“… Đứng vào sinh
hoạt chung của quốc gia, dù được xem là cần thiết sau những ngành
khác, chúng tôi cũng mạo muội nói lên vài cảm nhận. Mục đích chủ
yếu của giáo dục là đào tạo những công dân tốt, hữu ích cho quốc
gia. Nhưng giáo dục không chỉ nhằm đem lại một mớ tri thức cho thanh
thiếu niên. Tổng số những kiến thức dù phong phú, súc tích đến đâu
cũng trở thành vô giá trị nếu chúng bị làm dùng phương tiện thực
hiện những việc trái với lẽ phải và đạo đức. Sự đổ vỡ của khoa
học khi không có sự soi sáng của lương tâm không chỉ là một lời xác nhận
của cổ nhân, mà chính là một thực
tại ngày càng hiện dần trong thế giới hiện tại.
“Do đó chúng tôi,
những người mang trên vai sứ mạng giáo dục thanh thiếu niên, sẽ cảm
thấy thiếu sót, không nói là bị xâu xé bởi một mặc cảm phạm tội nếu
chỉ đem lại cho những người tuổi trẻ ấy một số kiến thức chung chung.
Cần đào luyện cho học sinh ý thức đạo đức, tình cảm tốt đẹp và
tinh thần trách nhiệm để có thể đảm trách nhiệm vụ của lớp người đi
trước.
“Chúng tôi chấp
nhận rằng sự nhầm lẫn khoa học và đạo đức là một sai lầm trong quá
khứ mà nhiều người đã phạm phải nhưng cho rằng đạo đức và khoa học
là trái ngược nhau, lại đưa ta đến chỗ cực đoan. Do đó, điều tất yếu
đầu tiên để người tuổi trẻ ý thức trọn vẹn trách nhiệm, biết đem
tri thức khoa học vận dụng vào đời sống là ý thức đạo đức và tình
cảm. Chính ý thức đạo đức theo dõi, kiểm soát, thúc đẩy hành động
con người đến cứu cánh thiện. Ý thức đạo đức là nguồn gốc của chế
tài tinh thần. Sự có mặt của nó rất cần thiết. Còn việc hình
thành và phát triển tình cảm tốt lại giữ một vai trò quan trọng.
Thanh thiếu niên sẽ có được tình cảm cao đẹp như tình gia đình, tình
yêu nhân dân và lòng yêu nước.
“Bên cạnh đó,
chúng tôi còn rèn luyện thanh thiếu niên một tinh thần trách nhiệm để làm
hành trang cho cuộc sống. Tinh thần trách nhiệm ở đây cần sáng suốt,
thành thật. Sự sáng suốt giúp cho họ biết rõ hoàn cảnh sống, biết
năng lực, ưu điểm khuyết điểm của bản thân để thực hiện trách nhiệm
mong muốn. Thành thật chính là tận
tụy với nhiệm vụ, chung thủy với lý tưởng. Hơn nữa, sự thành thật
trong khi thực hiện nhiệm vụ làm cho người trách nhiệm trở thành
người có tinh thần trách nhiệm.
“Chúng tôi nghĩ
rằng những nhiệm vụ giáo dục nặng nề đó là những trái chín mà không
phải giơ tay là hái được. Nó đòi hỏi sự luyện tập bền bỉ dành cho
lớp thanh thiếu niên hằng ngày cắp sách đến trường hôm nay. Xin thành
thật thưa rằng chúng tôi không thể hoàn thành nhiệm vụ giáo dục theo
ý nghĩa trên, nếu không có sự hợp lực của toàn thể phụ huynh học
sinh, của mọi lớp người trưởng thành trong xã hội, nhất là của quý
vị. Những ưu tư đó, xin quý vị chia sẻ với chúng tôi.”
Trong nửa phần
sau bài diễn văn, tôi nhắn nhủ các em học sinh:
“Trước hết, thầy
thay mặt các thầy cô chia sẻ niềm vui với các em. Một năm học dài
trong chuyên cần học tập, tiến bộ về đạo đức đã đem đến cho các em
một kết quả rực rỡ. Lát nữa đây, các em sẽ nhận được những phần
thưởng do quý quan khách hoặc các thầy cô trao tặng. Giá trị tinh
thần của những phần thưởng ấy sẽ khuyến khích các em trên bước
đường học tập. Mọi người đã từng lo lắng mọi việc cho các em, hôm nay
rất sung sướng thấy các em xứng đáng là những học sinh ưu tú về học
tập, đạo đức mà bất cứ học sinh nào cũng có ý hướng tiến tới.
“Hơn nữa, từ một
năm nay, các em luôn được khuyên bảo cố gắng học hành, được nhắc nhở
tinh thần kỷ luật tự giác và các em cũng đã tham dự trực tiếp, đầy
đủ vào những sinh hoạt của nhà trường. Những hình ảnh cảm động làm
mọi người nhớ mãi là hình ảnh một học sinh ngồi hàng giờ dưới ánh
đèn để giải một đề toán, làm một bài văn, hình ảnh một em bước
nhanh đến trường đúng giờ dù ướt sũng trong cơn mưa giông, hình ảnh một
học sinh cố đến mức thắng cuối cùng trong một cuộc tranh giải mang
lại vinh dự cho nhà trường. Những hình ảnh đó, cộng với nhiều hình
ảnh khác đã thể hiện quyết tâm học tập, tinh thần kỷ luật, niềm hãnh
diện khi mang lại màu cờ chiến thắng cho nhà trường và sau này, cho
xứ sở.
“Chắc các em
cũng từng nghe: “Số phận của một dân tộc không phải do sự định đoạt
ở chiến trường mà chính là trên ghế nhà trường.” Trên ghế nhà
trường, chỉ có các em. Chính các em sẽ nắm số phận dân tộc. Đây
không phải là lời ca tụng quá đáng đâu mà là một sự thật mà các em
cần nhận thức rõ và ngay từ bây giờ, cố gắng trau dồi tri thức, phát
triển đạo đức và tình cảm, tinh thần trách nhiệm để trong tương lai,
các em sẽ hành động. Nhà trường hôm nay cung cấp mọi kiến thức cho
các em. Lịch sử, địa lý mở rộng trí tuệ, cho các em tinh thần đoàn
kết, lòng yêu nước. Văn chương hình thành những tình cảm cao đẹp nhất
của con người giữa nhân loại. Khoa học toán và khoa học thực nghiệm
rèn luyện sự thành thật, tính kiên nhẫn, óc quan sát, phê bình. Thể
thao và thể dục đào thãi sự yếu đuối, thói lười biếng. Sinh hoạt học
đường là một sinh hoạt xã hội thu nhỏ, trong đó các em có dịp thảo
luận, nhận lãnh trách nhiệm cá nhân giữa tập thể, chuẩn bị những nhiệm
vụ to tát hơn khi các em trưởng thành…”
Tôi trích lại
gần như nguyên văn, các bạn có thể hình dung một bài phát biểu cuối
năm trong dịp phát thưởng học sinh cách nay nửa thế kỷ: một chút
sách vở nhưng thật chân tình.
Tiếp theo là những
đợt phát thưởng xen kẽ các màn trình diễn văn nghệ học sinh. Sau mỗi
lần xướng danh, từng em lần lượt bước lên sân khấu. Có em rạng rỡ nét
mặt, có em ngỡ ngàng nhìn xuống đám đông, lo lắng… làm mọi người vừa
thú vị, vừa thương yêu. Phần thưởng danh dự toàn trường gồm một chồng
từ điển và sách vở cao nghệu. Từng hồi vỗ tay vang dội. Cảm động hơn
là cô giáo xướng danh có khi phải phụ bưng bê phần thưởng quá nặng
cho một em học trò nhỏ thó. Những màn đơn ca, tốp ca, múa hát rộn
rã vang lên, đặc biệt là đại hợp xướng trường ca “Quang Trung” do anh Lê
Văn Hậu và hơn 40 em tập luyện công phu từ tuần lễ trước: bốn hàng nam
nữ học sinh dàn ngang sân khấu, từ thấp đến cao, thật huy hoàng dưới
ánh đèn rực rỡ. Hợp xướng rền vang, khi trầm hùng lúc cao vút, minh
họa cuộc tiến quân thần tốc của Quang Trung hoàng đế trong chiến dịch
Đống Đa, quét sạch hơn hai mươi vạn quân Thanh xâm lược ra khỏi bờ cõi…
có lẽ làm rung động con tim mọi
người. Phải chăng thầy trò chúng tôi đã góp phần nâng cao tinh thần dân
tộc, nung nấu lòng yêu nước, đọc được qua những ánh mắt long lanh, bao gương
mặt rạng ngời của từng từng lớp lớp thanh thiếu niên đang ngồi dưới
kia, trong dịp lễ năm ấy ?
Cuối buổi lễ, một
phụ huynh học sinh nhận xét: “ Khá lắm, một hiệu trưởng mới, một
tập thể giáo sư trẻ, một năm giảng dạy đạt thành quả tốt đẹp thế
này, tương lai trường ta đáng mừng xiết bao!” Lời nói làm tôi xúc động
vô vàn, dường như hơn những tràng vỗ tay vang dội hội trường.
(Còn tiếp)
